اظهارنامه مالیاتی یک سند حسابداری است که توسط افراد و شرکت‌ها هر ساله تهیه و ارائه می‌شود. این سند مالیاتی حاوی اطلاعات مالی، درآمدی و هزینه‌های مشمول مالیات و سایر اطلاعات مرتبط با مالیات است. هدف اصلی تهیه و ارائه اظهارنامه مالیاتی، تعیین و اعلام میزان درآمد و هزینه‌های مشمول مالیات است. با تهیه این سند، افراد و شرکت‌ها باید مطابق با قوانین و مقررات مالیاتی مربوطه، میزان مالیات قابل پرداخت خود را محاسبه و اعلام کنند. اظهارنامه مالیاتی مبنایی است برای محاسبه میزان مالیاتی که باید پرداخت شود . در اظهارنامه مالیاتی، اطلاعاتی مانند درآمدها، هزینه‌ها، تخفیف‌های مالیاتی، دارایی‌ها و بدهی‌ها و سایر اطلاعات مالی که میزان مالیات را تحت تأثیر قرار می‌دهند، گزارش می‌شوند. این سند به صورت دقیق و صحیح باید تهیه شده و به همراه مستندات و اسناد مالی مربوطه تحویل داده شود. اظهارنامه مالیاتی به عنوان یک ابزار حسابداری حیاتی، نقش مهمی در تحقق انصاف مالیاتی، پایبندی به قوانین مالیاتی و تأمین منابع مالی دولت ایفا می‌کند. در این مقاله از آرامحاسب بیشتر با اظهارنامه مالیاتی آشنا می شویم.
اظهارنامه مالیاتی بعنوان مهمترین تکلیف و سند مالیاتی هر شخص حقیقی و حقوقی شناخته شده و از اهمیت فراوانی در قوانین و مقررات مالیاتی کشور برخوردار است. در مواد مختلفی از قانون مالیات های مستقیم انواع اظهارنامه های مالیاتی معرفی که حسب شرایط مختلفی مودیان مالیاتی مکلف به تسلیم آنها هستند. در این مطلب قصد داریم اظهارنامه مالیاتی را تعریف کنیم و انواع اظهارنامه های مالیاتی را معرفی و درخصوص هرکدام مختصرا صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
اظهارنامه مالیاتی چیست؟
اظهارنامه مالیاتی در اصل فرمی است که در مواعد زمانی مشخص (عمدتا هر ساله) به منظور محاسبه مالیات هر شخص حقیقی یا حقوقی بصورت الکترونیکی یا کاغذی و بصورت خود اظهاری به سازمان امور مالیاتی کشور تسلیم می شود. درخصوص زمان ارسال هر نوع از اظهارنامه متفاوت است که در قسمت معرفی آنها بحث خواهد شد. امروزه اظهارنامه های مالیاتی عمدتا بصورت الکترونیکی ارسال می شوند مگر در موارد استثنا که امکان ارسال اظهارنامه الکترونیک فراهم نباشد اظهارنامه بصورت کاغذی و دستی ارسال می شود. اظهارنامه مالیاتی در اصل خود اظهاری مودی است یعنی در زمان تهیه و ارسال کلیه ارقام آن توسط خود مودی و با مسئولیت وی تکمیل می شود. بنابر تجربه در تنظیم اظهارنامه مالیاتی بهتر از از خدمات مشاوره مالیاتی بهره مند شوید.
انواع اظهارنامه مالیاتی در قانون مالیات های مستقیم
انواع اظهارنامه مالیاتی در قانون مالیات های مستقیم به شرح زیر هستند:
2-1- اظهارنامه مالیات عملکرد اشخاص حقوقی موضوع ماده 110
این نوع اظهارنامه مربوط به مالیات عملکرد یا همان مالیات بر درآمد شخص حقوقی است. براساس ماده 110 قانون مالیات های مستقیم «اشخاص حقوقی مکلف اند اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی همراه با فهرست هویت شرکا و سهامداران و حسب مورد میزان سهم‌الشرکه یا تعداد سهام و نشانی هر یک از آنها را به اداره امور مالیاتی که محل فعالیت اصلی شخص حقوقی در آن واقع است تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند».
همانطور که در متن ماده هم مشخص است مهلت تسلیم این اظهارنامه چهار ماه پس از پایان سال مالیاتی شخص حقوقی است. سال مالیاتی اشخاص حقوقی ممکن است منطبق بر سال شمسی نباشد منتهی در کشور ما سال مالیاتی عمده شرکت ها منطبق بر سال شمسی است که براساس تعریف فوق آخرین مهلت ارائه اظهارنامه مالیات بر درآمد آنها پایان تیرماه سال بعد می باشد.
2-2- اظهارنامه مالیات عملکرد اشخاص حقیقی گروه اول، دوم و سوم و فرم استفاده از تبصره ماده 100
این نوع اظهارنامه مربوط به مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی است. اشخاص حقیقی براساس نوع و حجم فعالیت و میزان درآمد به سه دسته گروه اول دوم و سوم تقسیم بندی می شوند. مبنای این تقسیم بندی آیین نامه موضوع ماده 95 قانون مالیات های مستقیم می باشد. اظهارنامه مالیاتی هر کدام از گروه های سه گانه فوق با دیگری تفاوت دارد و طبیعتا اظهارنامه گروه اول دارای فرم ها و جداول بیشتری است. در این خصوص نگاهی به ماده 100 قانون مالیات های مستقیم می اندازیم.
ماده 100: «مودیان موضوع این فصل این قانون (فصل مالیات درآمد اشخاص حقیقی) مکلف اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق نمونه‌ای که وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات متعلق را به نرخ مذکور در ماده (131) این قانون پرداخت نمایند».
همانطور که در تعریف فوق مشخص است زمان تسلیم اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی تا پایان خرداد ماه سال بعد است. یعنی قانون گذار برای اشخاص حقیقی فرض را بر این گرفته که سال مالیاتی آنها منطبق بر سال شمسی است.
فرم استفاده از تبصره ماده 100 مخصوص مشاغلی است که به تشخیص سازمان امور مالیاتی و به دلیل اینکه درآمد آنها از حد مبلغی پایین تر است مکلف به تکمیل اظهارنامه مالیاتی نیستند. نحوه استفاده از فرم تبصره 100 هر ساله طی بخشنامه ای معمولا در خرداد ماه هر سال اعلام می شود. کسانی که امکان استفاده از فرم تبصره 100 را داشته باشند دیگر مکلف به ارائه اظهارنامه مالیاتی و نگهداری اسناد و مدارک نبوده و مالیات آنها در هر زمان ارائه فرم تبصره 100 قطعی شده و رسیدگی مالیاتی نیز نمی شوند.
تبصره ماده 100: «سازمان امور مالیاتی کشور میتواند برخی از مشاغل یا گروه هایی از آنان را که میزان فروش کالا و خدمات سالانه آنها حداکثر ده برابر معافیت موضوع ماده (84) این قانون باشد از انجام بخشی از تکالیف از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف کند و مالیات مودیان مذکور را به‌صورت مقطوع تعیین و وصول نماید. در مواردی که مودی کمتر از یک سال مالی به فعالیت اشتغال داشته باشد مالیات متعلق نسبت به مدت اشتغال محاسبه و وصول می‌شود».
2-3- مالیات بر درآمد املاک موضوع ماده 57 و80
صاحبان درآمد اجاره املاک مطابق با مقررات فصل مالیات بر درآمد املاک مشمول مالیات می باشند. این اشخاص مکلفند پیرو ماده 80 اظهارنامه خود را در موعد مقرر به اداره امور مالیاتی محل ملک تسلیم نمایند. مهلت ارائه اظهارنامه مالیات بر درآمد اجاره املاک برای هر سال شمسی تا پایان تیر ماه سال بعد است. مثلا برای درآمد اجاره ملکی که در سال 1401 به اجاره واگذار شده است اظهارنامه اجاره می بایست تا پایان تیرماه سال 1402 به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک تسلیم شود. ارائه این اظهارنامه هم الکترونیکی بوده و نیازی به مراجعه به اداره امور مالیاتی نیست.
2-4- اظهارنامه انحلال موضوع ماده 114 و 116
بر طبق قانون تجارت ایران، هر شخص حقوقی با نظر مجمع (سهامداران و شرکا) می تواند منحل شود. البته انحلال شرکت از طرق دیگری مانند رای دادگاه نیز ممکن است رخ دهد. برای انحلال یک شرکت باید دو اظهارنامه تهیه و تسلیم شود. اظهارنامه اول موضوع ماده 114 پیش از تاریخ تشکیل مجمع عمومی و اظهارنامه دوم موضوع ماده 116 ظرف شش ماه از تاریخ انحلال شخص حقوقی تنظیم و ارسال می شود. با تسلیم اظهارنامه های مذکور مالیات آخرین دوره فعالیت شخص حقوقی با احتساب دارایی ها و بدهی های باقیمانده محاسبه و پرداخت می شود.
2-5- اظهارنامه مالیات بر ارث موضوع ماده 26
مطابق فصل مالیات بر ارث (باب دوم قانون مالیات های مستقیم) اموال و دارایی های شخص متوفی که به وراث می رسد مشمول مالیات بر ارث است. نرخ ها و نحوه محاسبه مالیات ارث اموال متوفی در مطلب جداگانه ای بحث خواهد شد.
براساس ماده 26 قانون مالیات های مستقیم: « وراث متوفی (منفردا یا مجتمعا) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها موظفند به منظور کسر هزینه های کفن و دفن در حدود عرف و عادات و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی از ماترک موضوع ماده (17) این قانون، ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامه‌ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی ها طبق فرم نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می‌شود به انضمام مدارک زیر به اداره امور مالیاتی صلاحیتدار تسلیم نماید:
- 1-رونوشت یا تصویر گواهی شده اسناد مربوط به بدهی ها و مطالبات متوفی
- 2-رونوشت یا تصویر گواهی شده کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.
- 3-رونوشت یا تصویر گواهی شده آخرین وصیتنامه متوفی اگر وصیتنامه موجود باشد.
- 4-در صورتی که اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود رونوشت یا تصویر گواهی شده وکالتنامه یا قیم نامه
- 5-رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذی‌ربط
همانطور که در متن ماده مشخص است مهلت ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث نهایتا یک سال از تاریخ فوت متوفی است. لازم به ذکر است که شرط پذیرفتن هزینه ها و بدهی های متوفی ارائه اظهارنامه ظرف یک سال است.
روش ارسال اظهارنامه مالیاتی
در حال حاضر تقریبا تمام فرآیند های ارسال اظهارنامه های مالیاتی بصورت الکترونیکی و از طریق درگاه ملی مالیات به نشانی (my.tax.gov.ir) و بصورت غیرحضوری ارسال می شوند. البته در برخی موارد خاص مثل مالیات ارث و مالیات دوره انحلال در برخی ادارات هنوز اظهارنامه های دستی و کاغذی نیز مشاهده می شود. یکی از خدمات مالیاتی آرامحاسب ارسال اظهارنامه مالیانی است که میتوانید از اینجا بررسی بفرمایید.
جرایم و عواقب عدم ارائه اظهارنامه
به دلیل اهمیت این تکلیف مالیاتی برای عدم انجام آن نیز ضمانت های اجرایی سنگین در نظر گرفته شده است. براساس ماده 192 قانون مالیات های مستقیم در کلیه مواردی که مودی یا نماینده او که به موجب مقررات این قانون از بابت پرداخت مالیات مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی است چنانچه نسبت به تسلیم آن در موعد مقرر اقدام نکند، مشمول جریمه غیرقابل بخشودگی معادل سی‌درصد (30%) مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون و ده درصد (10%) مالیات متعلق برای سایر مودیان می‌باشد.
نکته مهم این است که جریمه عدم ارائه اظهارنامه مانند سایر جرایم قابل بخشودگی نیست و می بایست بصورت کامل پرداخت شود. بعلاوه براساس ماده 146 مکرر قانون مالیات های مستقیم ارائه اظهارنامه مالیاتی شرط استفاده از هرگونه معافیت، بخشودگی، نرخ صفر و سایر تسهیلات در قانون مالیات های مستقیم و سایر قوانین است.
نکته دیگر اینکه بر اساس ماده 97 قانون مالیات های مستقیم درصورتی که مودی از ارائه اظهارنامه مالیاتی در مهلت قانونی و مطابق با مقررات خـودداری کند، سازمان امور مالیاتی کشور نسبت به تهیه اظهارنامه مالیاتی برآوردی براساس فعالیت و اطلاعات اقتصادی کسب شده مودیان از طرح جامع مالیاتی و مطالبه مالیات متعلق به موجب برگ تشخیص مالیات اقدام می‌کند.
علاوه بر کلیه موارد فوق براساس بند 6 ماده 274 خودداری از انجام تکالیف قانونی درخصوص تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی حاوی اطلاعات درآمدی و هزینه‌ای در سه سال متوالی به عنوان جرم مالیاتی شناخته شده است که در مطلبی جداگانه بصورت کامل به آن پرداخته ایم. (لینک مطلب جرم مالیاتی)
از جمیع موارد فوق اهمیت ارائه اظهارنامه مالیاتی که در ابتدای مطلب نیز اشاره نمودیم کاملا مشهود است.
در این مطلب سعی شد بصورت اجمالی درخصوص اظهارنامه مالیاتی و انواع آن صحبت شود. توضیحات مفصل درمورد هرکدام از اظهارنامه های مالیاتی را در مطالب تخصصی و جداگانه ای همراه با آموزش تصویری خواهیم داشت.